تاریخچه چاپ سنگی در ایران: از ورود تا اوج شکوفایی
چاپ سنگی در ایران: سفری از تبریز تا تهران، از صنعت تا هنر، از کتاب‌های مقدس تا روزنامه‌های روشنگر
طلوع چاپ سنگی در ایران، با ورودش در اوایل سده سیزدهم هجری قمری و همزمان با شکوفایی حکومت قاجار، فصل جدیدی را در تاریخ این سرزمین گشود. این فناوری نوظهور که از روسیه به ایران راه یافت، برای اولین بار در شهر تبریز و به همت میرزا زین‌العابدین تبریزی، در قالب یک چاپخانه سنگی ریشه دواند.
نخستین ثمره این چاپخانه، قرآن مجید بود که در سال ۱۲۵۰ هجری قمری با این روش به چاپ رسید و نشان از اهمیت و جایگاه والای این کتاب آسمانی در فرهنگ ایرانی داشت. پس از آن، کتاب‌های دیگری نیز با این روش به چاپ رسیدند و به تدریج، چاپ سنگی در دیگر شهرهای ایران، از جمله تهران، اصفهان و شیراز نیز گسترش یافت.
در دوره ناصرالدین شاه، چاپ سنگی به اوج شکوفایی خود رسید. در این دوره، چاپخانه‌های متعددی در تهران و سایر شهرها تأسیس شدند و کتاب‌ها، روزنامه‌ها و نشریات گوناگونی به این روش چاپ شدند که هر یک سهمی در پیشرفت فرهنگی و اجتماعی جامعه داشتند.
روزنامه کاغذ اخبار، که در سال ۱۲۵۳ هجری قمری به چاپ رسید، نخستین روزنامه چاپ سنگی در ایران بود و آغازگر عصری نوین در اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به مردم شد. پس از آن، روزنامه‌ها و نشریات دیگری نیز به این روش چاپ شدند و به گسترش آگاهی و اطلاع‌رسانی در جامعه کمک شایانی کردند.
اما چاپ سنگی در ایران، تنها به چاپ متون محدود نشد. این هنر-صنعت، با تلفیق ذوق و هنر ایرانی، به خلق آثاری بدیع و چشم‌نواز انجامید. کتاب‌های چاپ سنگی، با خطوط زیبا و چشم‌نواز نستعلیق، تذهیب‌های نفیس و رنگارنگ و صفحه آرایی‌های هنرمندانه، به خودی خود به اثری هنری تبدیل شدند که امروزه در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شوند و گواهی بر ذوق و هنر ایرانیان در آن دوران هستند.
با ورود چاپ سربی به ایران در اواخر دوره قاجار، چاپ سنگی به تدریج جایگاه خود را از دست داد. اما با این وجود، این هنر-صنعت کهن، همچنان در ایران زنده است و یادگاری‌های ارزشمندی از آن دوره، در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شود.
چاپ سنگی، به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای فرهنگی ایران در دوره قاجار، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ این سرزمین دارد. این هنر-صنعت، نه تنها به گسترش دانش و آگاهی در جامعه کمک کرد، بلکه به خلق آثاری هنری منجر شد که امروزه به عنوان میراثی گرانبها شناخته می‌شوند و یادآور دورانی هستند که هنر و صنعت در ایران به شکلی زیبا و هماهنگ در کنار هم قرار داشتند.